W tym roku Międzynarodowy Dzień Ziemi obchodzimy pod hasłem: „Planeta kontra tworzywa sztuczne”. W niniejszym artykule znajdą Państwo wybrane fakty i dane statystyczne na temat tego, jak plastik zdominował naszą planetę.
Tworzywa sztuczne
Plastik to potoczna nazwa syntetycznych tworzyw sztucznych. Jest wytwarzany z paliw kopalnych, przede wszystkim z ropy naftowej lub gazu ziemnego, rzadziej z węgla. Jego głównym składnikiem są polimery syntetyczne - substancje o bardzo dużej masie cząsteczkowej, powstałe w wyniku skomplikowanych reakcji chemicznych.
Plastik jest materiałem bardzo elastycznym, dzięki czemu można produkować z niego przedmioty o dowolnych kształtach i właściwościach, jednak niepożądanym skutkiem ubocznym jego popularności stało się powszechne zanieczyszczenie Ziemi. Plastik, w zależności od rodzaju, potrzebuje od 100 do 1000 lat, by ulec rozkładowi. Przeciętnie mieszkaniec UE w 2020 wygenerował ok. 35 kg plastikowych odpadów*.
Z drugiej strony na tworzywa sztuczne możemy spojrzeć nie jak na śmieci, ale jak na cenny surowiec, który stosunkowo łatwo poddaje się recyklingowi. Opakowania z plastiku wyrzucane są praktycznie zaraz po użyciu, a jeśli trafią do środowiska w nieprzetworzonej formie, to zagrażają życiu zwierząt i zdrowiu ludzi. Dlatego tak ważne jest, aby wrzucać je do właściwych – żółtych – pojemników. Odpowiednia segregacja umożliwia ich przetworzenie i ponowne użycie. Plastik może więc być cennym materiałem, który możemy ponownie wykorzystać zamiast go marnować. Naszym obowiązkiem jest nie tylko dbanie o to, by plastik trafiał do segregacji, ale także zdecydowana redukcja jego użycia.
Produkcja plastiku
W 1950 roku światowa produkcja plastiku wyniosła 1,5 mln ton a w roku 2018 - 359 mln ton. Gwałtowny wzrost produkcji tworzyw sztucznych skutkuje równie gwałtownym wzrostem ilości odpadów. Najczęstszym sposobem radzenia sobie z zużytym plastikiem jest jego spalanie. W UE do spalarni trafia ponad 42%, na składowiska odpadów 25%, a zaledwie 32% poddawane jest recyklingowi*.
Prawie 40% produkcji tworzyw sztucznych to opakowania. Producenci, przewoźnicy, handel, gastronomia, gospodarstwa domowe – wszyscy potrzebujemy i używamy opakowań do ochrony i transportu towarów. Tymczasem szacuje się, że dla gospodarki strata wartości opakowań z tworzyw sztucznych po krótkim okresie pierwszego wykorzystania wynosi aż 95%. Np. średni czas użycia foliówki ze sklepu to 15 minut, a jej rozkład trwa od 100 do 400 lat. Niski poziom recyklingu tworzyw sztucznych oznacza duże straty dla gospodarki i środowiska.
Odpady
W 2021 r. każdy mieszkaniec UE wytworzył średnio 189 kilogramów odpadów opakowaniowych. To o ponad 20% więcej niż dekadę wcześniej. Różne kraje generują różne ilości odpadów - od 74 kg na osobę w Chorwacji, do 246 kg na osobę w Irlandii. Najnowsze dane dla Polski to 172 kg na osobę w 2019 roku. Wśród odpadów opakowaniowych 19% stanowi plastik.
Skutki jednorazowego używania i wyrzucania opakowań plastikowych są widoczne we wszystkich morzach i oceanach. Szacuje się, że do roku 2050 w oceanach znajdzie się wagowo więcej plastiku niż ryb. 49% odpadów morskich to plastik po artykułach jednorazowego użytku: butelki, nakrętki, sztućce czy patyczki.
Prawo
Z początkiem tego roku konsumenci kupujący np. kawę na wynos zaczęli ponosić opłatę za jednorazowy kubek. Od lipca znikną ze sprzedaży plastikowe sztućce, kubki, talerze, mieszadełka, słomki do napojów, patyczki do balonów i inne jednorazowe produkty plastikowe. Aby zwiększyć świadomość społeczną na temat szkodliwości stosowania plastiku w produktach codziennego użytku, wprowadzono także wymóg specjalnego ich oznakowania. To efekt Ustawy SUP, czyli Single-Use-Plastic, zwanej też ustawą anty-plastikową, której celem jest znaczące ograniczenie zanieczyszczenia środowiska zwłaszcza w kontekście wspomnianych wyżej mórz i oceanów.
Kolejnym krokiem w Polsce ma być wprowadzenie od 2025 r. systemu kaucyjnego, który w innych krajach europejskich funkcjonuje już od lat. Konsument zapłaci kaucję za napoje w jednorazowych butelkach z tworzyw sztucznych o pojemności do 3l, wielorazowych butelkach szklanych o pojemności do 1,5l oraz puszkach o pojemności do 1l. Kaucję tę będzie mógł odzyskać oddając wspomniane opakowania do specjalnej maszyny lub do sklepu, który będzie prowadzić zbiórkę ręczną.
Gospodarka obiegu zamkniętego
Tworzywa sztuczne to jeden z siedmiu obszarów uznanych przez Komisję Europejską za kluczowy dla przejścia od gospodarki liniowej do gospodarki o obiegu zamkniętym, co ma nastąpić do roku 2050.
Gospodarka o obiegu zamkniętym to model produkcji i konsumpcji , który polega na dzieleniu się, pożyczaniu, ponownym użyciu, naprawie, odnawianiu i recyklingu istniejących materiałów i produktów tak długo, jak to możliwe. W ten sposób wydłuża się ich cykl życia, co przekłada się na ograniczenie odpadów do minimum.
Nasza postawa wobec plastiku
Od wejścia w życie tzw. ustawy śmieciowej w 2013 r., rośnie wiedza na temat segregacji odpadów. Niestety nadal mamy problemy z właściwym przypisaniem danego odpadu do odpowiedniego pojemnika. Co zatem może zrobić każdy z nas na co dzień, a nie tylko w Międzynarodowym Dniu Ziemi?
Podstawą jest aktywne poszukiwanie wiedzy, dzielenie się nią, jak i dawanie przykładu.
Możemy zmniejszyć ilość generowanych odpadów poprzez używanie własnych kubków i butelek na napoje, toreb wielokrotnego użytku, mydło możemy kupować w kostce, kosmetyki w opakowaniach z recyklingu a warzywa czy owoce na wagę. Nie ma konieczności by jabłka czy ogórki pakować w jednorazowe zrywki.
W Polsce i na całym świecie w okolicach 22 kwietnia organizowane są przeróżne akcje związane z ochroną środowiska i życiem w stylu zero waste. Np. porządkowanie lasów i najbliższej okolicy, sadzenie drzew, zbiórki elektrośmieci i prelekcje. Warto się w nie włączyć.
Ciekawostką a może nawet już trendem jest tzw. plogging, czyli bieganie w stylu eko. Indywidualnie lub w zorganizowanych grupach ludzie aktywni fizycznie łączą jogging ze zbieraniem śmieci. Społeczna akcja zapoczątkowana w Szwecji znalazła naśladowców na całym świecie. W Meksyku w takiej akcji wzięła udział rekordowa liczba aż 4000 uczestników. Wszystko w myśl hasła: Być może to nie są moje śmieci, ale jest to moja planeta!
*Źródłem danych liczbowych są dokumenty Komisji Europejskiej i wyniki badań Eurostat