Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. Single Use Plastics) nakłada na Państwa członkowskie obowiązek selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3l wraz z ich zakrętkami i wieczkami na poziomie 77% już w 2025 r. a 90 % w 2029 r. Jednym z sugerowanych w dyrektywie rozwiązań, które ma urzeczywistnić osiągnięcie zakładanego celu, jest wprowadzenie systemu kaucyjnego. Projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz ustawy o odpadach z 14 stycznia 2022 r. stanowi próbę transpozycji dyrektywy do polskiego porządku prawnego.
Projekt ustawy zakłada, że systemem kaucyjnym objęte będą butelki z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku o pojemności do 3l, w tym ich zakrętki i wieczka wykonane z tworzyw sztucznych oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5l. Na ten moment projekt nie zakłada objęcia systemem kaucyjnym opakowań z innych tworzyw. Wyjaśnić przy tym należy, że obecnie funkcjonujące systemy kaucyjne opakowań szklanych, stanowią inicjatywy własne np. browarów i nie mają systemowego oparcia w przepisach prawa. Projektowany system kaucyjny zakłada oczywiście, że przy sprzedaży napojów w wyżej wymienionych opakowaniach pobierana będzie opłata kaucyjna od kupującego, zwracana przy zwrocie opakowania. Ma to się odbywać bez potrzeby okazywania paragonu. Projekt ustawy zakłada, że prowadzący jednostki handlu detalicznego zobowiązani byliby do pobierania kaucji, a prowadzący jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej przekraczającej 100 m2 dodatkowo, do przyjmowania pustych opakowań i zwracania kaucji. Ci z prowadzących, których placówki handlowe przekraczają 2000 m2 mieliby ponadto poza systemem kaucyjnym, obowiązek selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych po produktach w opakowaniach, które znajdują się w ofercie handlowej tej jednostki, według rodzajów opakowań, z których powstały odpady.
Kto zorganizuje system kaucyjny?
Projektodawca ustawy zakłada, że operatorem systemu kaucyjnego będzie podmiot utworzony przez wprowadzających napoje w opakowaniach. Proponowana regulacja nie wyklucza, że takich systemów może powstać więcej niż jeden. Ustawodawca pozostawia w tym zakresie wprowadzającym dowolność z tym zastrzeżeniem, że podmiot organizujący system kaucyjny będzie musiał działać w formie spółki akcyjnej lub z ograniczoną odpowiedzialnością, zajmować się wyłącznie działalnością gospodarczą związaną z gospodarowaniem odpadami opakowaniowymi oraz uzyskać stosowane zezwolenie, które wydawane będzie przez ministra właściwego do spraw klimatu. Tym samym, ustalenie wysokości kaucji dla butelek, projektodawca pozostawia podmiotom organizującym system. Wprowadzający napoje w opakowaniach będą przystępować do systemu poprzez zawarcie z organizującym system umowy w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Wprowadzający, który nie zawrze takiej umowy będzie obowiązany uiszczać opłatę produktową obliczaną oddzielnie dla każdego rodzaju opakowań. Wprowadzający uczestniczący w systemie obowiązani będą do uiszczenia opłaty tylko w przypadku nieosiągnięcia poziomów selektywnego zbierania (77 % na 2025 r.), przy czym 50 % opłaty obowiązany jest uiścić organizujący system.
Utworzenie systemu kaucyjnego w założeniu projektodawcy wspomoże osiągnięcie celu selektywnego zbierania oraz recyklingu opakowań napojów wykonanych z tworzyw sztucznych, a także ułatwi wielokrotne użycie opakowań szklanych. System kaucyjny ma stać się bodźcem finansowym dla konsumentów, który spowoduje, że zamiast wyrzucania butelek po napojach objętych tych systemem, będą je oddawali do jednostek handlu detalicznego w celu odzyskania uiszczonej wcześniej kaucji. Nieodebrana przez nabywców końcowych kaucja służyć ma utrzymaniu systemu kaucyjnego.
Wejście w życie ustawy przewidziano na 1 stycznia 2023 r. przy czym wprowadzający napoje w opakowaniach mają dwa lata na utworzenie systemu lub systemów kaucyjnych.